Često se u srpskom jeziku govori o turcizmima, odnosno riječima koje su iz turskog ušle u taj jezik i tu se ‘odomaćile’ tokom viševjekovne otomanske prisutnosti u Srbiji, ali se malo zna da su i srpska kultura i jezik imali značajan uticaj na turski. Jedan od pokazatelja istorijskog značaja srpskog jezika jeste, između ostalih, i njegov status u Osmanskom carstvu.
U diplomatskome svijetu Osmanskog carstva srpski jezik je igrao značajnu ulogu, s obzirom na to da je srpski narod u izvjesnome smislu inkorporisan u feudalni sistem Otomanske imperije, te je igrao važnu ulogu i u političkom i u društveno-kulturnom životu Carstva. Na osnovu turskih izvora, zaključuje se da je srpski jezik bio diplomatski jezik u srednjovjekovnoj Turskoj. Turski izvori svjedoče da se na turskom dvoru u 15. i 16. vijeku učio – srpski jezik.
U biblioteci džamije Sulejmanije postoji iz tog vremena četvorojezični udžbenik za učenje stranih jezika: arapskog, persijskog, grčkog i – srpskog, koji je bio namijenjen prinčevima i onima koji su se spremali za najviše državne funkcije, piše Blic.
U obimnoj literaturi o sultanu Mehmedu II može se naći podatak da je on još kao mlad učio pomenuta četiri jezika. U samom naslovu pomenutog četvorojezičnog udžbenika vidi se da je srpski učen na otomanskome dvoru – Lûgat-ı Arabî ve Lûgat-ı Farsî ve Lûgat-ı Rûmî ve Lûgat-ı Serfî (Jezik arapski i jezik persijski i jezik grčki i jezik srpski).
Pored sultanskog monograma (natpisa u vidu dva preklopljena slova) Mahmuda I, na naslovnici se nalazi monogram sultana Bajazita II (1481-1512), iz čega se zaključuje da je udžbenik nastao mnogo prije vladavine Mahmuda I i da je čuvan u ličnim bibliotekama više turskih sultana.
Bajazit IIFoto:Profimedia
Udžbenik je bio napravljen kao zbirka kratkih rečeničnih fraza za upotrebu u svakodnevnom govoru. Fraze svakog jezika napisane su arapskim pismom i to vrlo precizno kako bi se što lakše savladao izgovor riječi.
Izvorni narodni turski jezik smatrao se jezikom niže kulture, kao što je narodni srpski jezik bio “jezik svinjara i govedara”, u odnosu na arapski i persijski koji su dominirali u islamskoj civilizaciji.
Tek će se u 19. vijeku među turskim intelektualcima i piscima roditi svest o potrebi pojednostavljenja jezika i vraćanja narodnom, što će se ostvariti tek u 20. vijeku. Zbog ove činjenice većina riječi koje redovno uzimamo za “turcizme” u srpskom jeziku, zapravo potiču iz arapskog i persijskog jezika.
Posebno treba istaći činjenicu da je u udžbeniku iz sultanske biblioteke zapisan govorni srpski jezik, što je od velikog značaja imajući u vidu da izvora govornog jezika, osim možda nekih sporadičnih proboja u srednjevekovnu crkvenu literaturu, praktično nema.
Neke srpske riječi koje su prihvaćene u turskom jeziku su “Božić” (Božduk), zatim kralj, kraljica, četa, višnja… One se koriste u krajevima u kojima je živjelo mnogo ljudi sa ovog podneblja. Naši termini iz oblasti rudarstva takođe su bili u upotrebi. U nekom trenu, srpski jezik bio je jedan od zvaničnih na turskom dvoru, jer je mnogo ljudi sa ovih prostora tu držalo jake pozicije.