Kvislinška formacija Srpska državna straža, koja je djelovala na prostoru Srbije tokom nacističke okupacije, našla se na promotivnom kalendaru Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije za 2024. godinu, piše Radio Slobodna Evropa.
Kalendar, koji je koncipiran pod motom “220 godina Prvog srpskog ustanka, 220 godina policije u Srbiji”, donosi brojne fotografije i umjetničke slike događaja i ličnosti važnih za razvoj ove državne institucije.
U kalendaru su hronološki poredane umjetničke slike i fotografije od početka 19. vijeka do 1960-ih godina, a među njima su i dvije fotografije koje prikazuju defile pripadnika Srpske državne straže (SDS), a iznad njih je današnji grb Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije.
Fotografije su potpisane sljedećom rečenicom: “Parada Srpske državne straže na Terazijama u Beogradu 1942. godine”.
Šta je bila SDS?
Radosav Tucović, historičar sa Instituta za savremenu historiju, kaže za RSE da je stavljanje SDS-a u kalendar koji je posvećen razvoju i kontinuitetu srbijanskih policijskih organa “po više osnova neumjesno”.
“Naime, Srpska državna straža bila je policijska organizacija, uspostavljena početkom 1942. godine, od tzv. Vlade narodnog spasa, na čijem čelu se nalazio Milan Nedić. Njena osnovna namjena, prema njemačkim dokumentima, bila je da osigura bezbjednost i poredak njemačkog okupacionog sistema na teritoriji okupirane Srbije, a samim tim i da se bori protiv svih neprijatelja njemačkog okupacionog poretka na lokalnom prostoru”, kaže Tucović koji je 2023. objavio doktorsku disertaciju o Specijalnoj policiji i njenim čelnim ljudima tokom okupacije Srbije u Drugom svjetskom ratu.
Tucović dalje objašnjava da je Srpska državna straža tokom svog postojanja uglavnom bila pod vrhovnom komandom okupacionog policijsko-bezbjednosnog sistema, na čijem čelu se u okupiranoj Srbiji nalazio SS-grupenfirer i policijski general August Meisner.
Neslavna strana historije
Ova policijska organizacija je, dodaje Tucović, korištena uglavnom u borbi protiv pokreta otpora, odnosno kasnijih oslobodilaca Jugoslavije.
Prema njegovim riječima, iz ugla Međunarodnog ratnog prava i samo uspostavljanje SDS-a je značilo kršenje Haških konvencija o pravilima za ograničenje naoružanja kao i običajima i pravilima ratnih dejstava.
“Širom okupirane Evrope stvarane su slične kolaboracionističke formacije. Međutim, na njih se u savremenom društvu gleda kao na neslavnu stranu policijske i nacionalne historije, upravo iz razloga saradnje sa nacističkim okupatorom. U skladu sa tim korištenje ove fotografije na zvaničnom kalendaru MUP-a Republike Srbije mora se tumačiti kao potpuno neumjesno, ali i kao posljedica poražavajućeg neznanja”, ocjenjuje Tucović.
U tom kontekstu on ističe da su i sporne fotografije pogrešno datirane u kalendaru:
“Predstavljeni defile policijskih snaga nije se održao 1942. godine, kao što je navedeno na kalendaru, već u kasnijoj fazi okupacije, što samo potvrđuje prethodnu teoriju”, zaključuje Tucović.
Bez odgovora MUP-a
Iz Ministarstva unutrašnjih poslova do zaključenja teksta nije stigao odgovor na upit RSE-a kako su se sporne fotografije našle u kalendaru, kao i da li je za izradu kalendara bio zadužen MUP ili neka agencija van ove institucije.
U kalendaru se, između ostalog, može vidjeti portret prvog ministra unutrašnjih poslova Srbije Jakova Nenadovića (koji je tu dužnost obavljao početkom 19. vijeka), fotografije sa osnivanja Centralne policijske škole 1932., kao i policijskih službenika na beogradskim ulicama tokom šezdesetih godina 20. vijeka.
“Sama činjenica da se uz sliku SDS-a na istom kalendaru prikazuje historijski važna ličnost, kao što je Jakov Nenadović, predstavlja svojevrstan apsurd”, smatra historičar Radosav Tucović.
‘Najveći neprijatelji – antifašisti’
Milan Nedić, tokom čijeg mandata je formirana i djelovala Srpska državna straža, bio je predsjednik takozvane “Vlade narodnog spasa” u vrijeme njemačke okupacije Srbije od 1941. do 1944. godine.
U tom periodu na teritoriji okupirane Srbije sprovođena su hapšenja, deportovanja i masovna ubistva Jevreja, Roma i domaćih antifašista. Pod njegovim premijerskim mandatom, Beograd je bio jedan od prvih gradova u okupiranoj Evropi koji je proglašen za “judenfrei” (“očišćen od Jevreja”).
U autorskom tekstu za “Glasnik Srpske državne straže”, stručni list ove policijske formacije koji je izlazio od polovine 1942. do decembra 1943, Nedić je upravo komuniste, odnosno antifašiste označio kao “najveće neprijatelje” poretka za koji je radio.
“Zovu sebe oslobodiocima, partizanima i tome podobno. A to su sve zlikovci u jagnjećoj koži. Oni ne misle dobro ni Bogu, ni Srbiji, ni narodu, ni vama. Satirite ih i ubijajte i trebite taj šljam, taj kukolj iz srpske narodne njive. Vaša će se ruka posvetiti, a ime ovekovječiti kao branioca Otadžbine”, piše Nedić u autorskom tekstu objavljenom u “Glasniku SDS-a” 1942. godine.
Oktobra 1944. Nedićeva vlada je raspuštena, a on i većina njegovih ministara iz Beograda bježe u austrijski grad Kicbil. Tamo ga zarobljavaju američki saveznici i predaju ga jugoslovenskim partizanima početkom 1946. godine.
Uredbom Vlade Federativne Narodne Republike Jugoslavije proglašen je za narodnog neprijatelja i oduzeta su mu građanska i imovinska prava.
Protiv Milana Nedića jugoslovenske vlasti vodile su istražni postupak o okolnostima u kojima je vršio funkciju predsjednika Vlade u vrijeme okupacije.
Presudu, međutim, nije dočekao živ. Prema navodima jugoslovenskih vlasti, 4. februara 1946. izvršio je samoubistvo skočivši kroz zatvorski prozor u centru Beograda.
Njegove pristalice, pak, zastupaju teoriju da je Nedić ubijen i za to optužuju komunističke vlasti. Godinama unazad ultradesničarske i neofašističke grupe obilježavaju godišnjicu njegove smrti u centru Beograda.
Odbijen zahtjev za rehabilitaciju
Apelacioni sud u Beogradu je u aprilu 2019. pravosnažno odbio zahtjev za rehabilitaciju Milana Nedića. Zahtjev je podnijela porodica premijera kvislinške vlade, a prvo ročište održano je krajem 2015. godine.
Predlagači rehabilitacije su tražili da se utvrdi da je Nedić lišen slobode bez sudske ili administrativne odluke kao žrtva progona iz političkih i ideoloških razloga, kao i da je ništavo rješenje jugoslovenskih vlasti iz 1946. godine o konfiskaciji njegove imovine.
U odluci Apelacionog suda se navodi da “ne može biti govora da je lišenje slobode Milana Nedića izvršeno iz političkih ili ideoloških razloga”, kao i da je rješenje o konfiskaciji njegove imovine bilo donijeto u skladu sa zakonom.
Sud je podsjetio da je Nedić tokom svog mandata donosio brojne uredbe, naredbe i proglase čiji je cilj bio podrška okupatorskom režimu, te da je držao govore u kojima je veličao Njemačku i njenog nacističkog vođu Adolfa Hitlera, kao i da je pozivao stanovništvo na poslušnost okupatoru i odustanak od svake borbe protiv okupatora.