U više gradova Srbije prethodnih dana osvanuli su bilbordi na kojima se najavljuje otvaranje muzeja i otkrivanje spomenika “na mestu porodične kuće đenerala Draže Mihailovića” u Bregalničkoj ulici u širem centru Beograda.
Dok iz Grada Beograda za Radio Slobodna Evropa (RSE) tvrde da odluka o postavljanju spomenika komandantu četničkog pokreta iz Drugog svetskog rata još uvek nije donijeta i da nije podnesena sva potrebna dokumentacija, udruženje “Naša Drina” koje postavlja spomenik nije odgovorilo na pitanja RSE-a o tome da li ima dozvolu za najavljenu akciju.
Bilbordi sa likom četničkog vođe pojavili su se i u regionu Sandžaka na jugozapadu Srbije, gdje su Bošnjaci većinsko stanovništvo.
Na pojavljivanje bilborda u tom regionu, između ostalog, reagovao je Savjet bošnjačke nacionalne manjine koji je saopštio da traži “hitno uklanjanje” bilborda jer “podsjeća na zlodjela koja je četnički pokret počinio u sredinama u kojima žive Bošnjaci”.
Draža Mihailović, komandant Kraljevske vojske u otadžbini, osuđen je 1946. godine na smrt zbog ratnih zločina i kolaboracije s nacističkom Njemačkom, nakon čega je streljan. Viši sud u Beogradu rehabilitovao ga je u maju 2015. godine navodeći da je suđenje Mihailoviću bio političko-ideološki proces komunističkog režima, ali da sudsko vijeće nije bilo nadležno da se bavi utvrđivanjem činjenica da li je bio ratni zločinac.
Ko stoji iza najave podizanja spomenika?
Objavu na bilbordima u Srbiji potpisuju dvije organizacije, “Naša Drina” i “Boračka organizacija Srbije i RS”, na čijem čelu je isti čovjek – Igor Braunović, zastupnik Socijalističke partije Srbije (SPS) i vršilac dužnosti direktora javnog preduzeća Srbijašume. Udruženje “Naša Drina” osnovano je 2020. u Malom Zvorniku, na zapadu Srbije, kao udruženje koje se, kako se navodi na njihovom sajtu, zalaže za zaštitu životne sredine.
Ipak, kako navode, udruženje kasnije prerasta u “patriotsko-ekološku organizaciju” i donosi odluku da se “uključi u politički život i podrži Socijalističku partiju Srbije i (njenog lidera) Ivicu Dačića na parlamentarnim izborima 3. aprila 2022. godine”.
RSE nije dobio odgovore od ovog udruženja ni od njenog predsjednika Braunovića o motivima za postavljanje spomenika Mihailoviću, kao ni o drugim detaljima ove akcije.
Socijalistička partija Srbije kao pravna nasljednica Saveza komunista Jugoslavije nije odgovorila na zvaničan upit RSE o ovoj temi.
Ovo nije prvi put da udruženje “Naša Drina” učestvuje u izradi spomenika ličnostima optuženim za ratne zločine. Kako je RSE pisao u junu, udruženje je učestvovalo u transportu spomenika Slobodanu Miloševiću, bivšem predsjedniku Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) optuženom za ratne zločine u Hagu. Spomenik je izrađen u Subotici na sjeveru Srbije, a transportovan za Moskvu.
Na sajtu udruženja objavljeno je i da je Braunović učestvovao na skupu u znak podrške Rusiji u Ruskom domu, ruskom centru za kulturu i nauku, u Beogradu. Na Facebook stranici udruženja objavljeno je u junu i pismo koje potpisuje ruski ambasador u Srbiji Aleksandar Bocan-Harčenko u kom se zahvaljuje Braunoviću na podršci oko organizacije koncerta jedne ruske folk grupe u Beogradu.
‘Privatna skulptura’ kao spomenik
Autor spomenika, vajar Dragan Radenović, rekao je za RSE da je radio na spomeniku Draži Mihailoviću na zahtjev udruženja “Naša Drina”.
“Ja sam uradio malu skulpturu, dakle, negdje četrdesetak centimetara i oni su rekli da li možemo to da povećamo, pa da to onda bude spomenik. Ja sam rekao – može, ovo je skulptura, ali ona može biti u funkciji spomenika, što se na kraju i desilo”, kaže Radenović navodeći da on inače ne radi spomenike, već “privatne skulpture”.
Radenović kaže da ne smatra da je rad na skulpturi Mihailoviću sporan.
“Imao sam prilike da pročitam na internetu njegovu biografiju (Draže Mihailovića), njegov život, i zaključio da je riječ o dobrom čovjeku, koji je sa najboljim namjerama to pokušao da uradi, što nije uspio”, rekao je Radenović dodajući da ne želi da ulazi u političku dimenziju priče.
“Nemojte me uzimati za validno to što ja govorim o historiji, o politici, ja se time ne bavim”, rekao je Radenović.
Radenović je, inače, i autor i skulpture posvećene Slobodanu Miloševiću koji je u saradnji sa organizacijom “Naša Drina” postavljen u Moskvi. Uradio je i skulpturu posvećenu Vitaliju Čurkinu, bivšem predstavniku Rusije u Ujedinjenim nacijama, o čemu je pisao RSE 2018. godine.
Sa druge strane, Radenović je izradio i statuu posvećenu Steve Jobsu, osnivaču američke kompanije Apple.
Reagovanje Bošnjačkog nacionalnog savjeta
Predsjednica Bošnjačkog nacionalnog vijeća Misala Pramenković kaže za RSE da se sporni bilbordi sa likom četničkog vođe, prema informacijama Vijeća, i dalje nalaze u sredinama gdje živi bošnjačko stanovništvo. Prema njenim riječima, nadležne službe pri jedinicama lokalnih samouprava bi morale da ih uklone.
“Postavljanje bilborda ovakve sadržine u višenacionalnim sredinama predstavlja direktnu provokaciju i vrijeđanje pripadnika naroda koji je pretrpio velike zločine, kao što je slučaj sa bošnjačkim narodom”, navodi Pramenković u pisanom odgovoru za RSE.
Komentarišući najavu otkrivanja spomenika Draži Mihailoviću u Beogradu, Pramenković kaže da to “predstavlja pokušaj prekrajanja historijskih činjenica, kroz glorifikaciju njegovog lika i djela”.
“Sa druge strane, ovakvi postupci najgrublje vrijeđaju sve one koji su bili žrtve djelovanja četničkog pokreta”, kaže Pramenković.
Zločini nad muslimanskim stanovništvom
Dragoljub Draža Mihailović, komandant nekadašnje Jugoslovenske vojske u otadžbini, bio je komandant četničkih formacija u toku Drugog svjetskog rata, koje su počinile brojne zločine.
Kako podsjeća historičar Milan Radanović u tekstu objavljenom u listu Beton, u periodu od 5. do 11. februara 1943. četnici su ubili više hiljada muslimana u Pribojskom, Pljevaljskom, Fočanskom i Čajničkom srezu. O ishodu ove operacije je major Pavle Đurišić, komandant Limsko-sandžačkih odreda Jugoslovenske vojske u otadžbini, 13. februara obavijestio Mihailovića navodeći da su sva muslimanska sela u srezovima Pljevlja, Foča i Čajniče “potpuno spaljena da nijedan njihov dom nije ostao čitav”.
Odluku Višeg suda u Beogradu iz 2015. o njegovoj rehabilitaciji jedan broj historičara i stručnjaka u Srbiji ocijenjuje kao reviziju historije. Predlagači rehabilitacije su u postupku navodili da Mihailoviću tokom procesa nije bilo omogućeno pravo na odbranu, da nije vidio svog advokata do početka suđenja, da nije imao ni pravo na nepristrasan sud, dok mu je optužnica uručena sedam dana pred suđenje, što je odlukom suda usvojeno, piše RSE.
Spomenici Dragoljubu Mihailoviću u Srbiji postoje na Ravnoj Gori i u Ivanjici u zapadnoj Srbiji.
Helsinški odbor u Srbiji
Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji osudio je obnovljenu kampanju rehabilitacije i glorifikacije osuđenog ratnog zločinca i suradnika okupatora u 2. svjetskom ratu Dragoljuba Draže Mihailovića.
“Otvaranje privatnog muzeja i postavljenje spomenika u Beogradu posvećeno vođi kolaboracije s fašizmom i zapovjedniku pokreta koji je izvršio genocid nad muslimanskim stanovništvom tokom 2. svjetskog rata predstavlja još jedan korak u pravcu ubrzane fašizacije društva”, naveo je Helsinški odbor, a prenosi agencija Beta. Odbor je naveo da su za te negativne trendove odgovorni mnogi, a najviše aktualna vlast i predsjednik Aleksandar Vučić, ali i Srpska pravoslavna crkva (SPC) te dio akademske i kulturne elite.
Odbor upozorava da se veličanjem Draže Mihailovića dodatno “provociraju susjedi u regiji i da to neminovno utječe na povećanje stepena nesigurnosti svih nesrpskih nacionalnosti u Srbiji, a posebno loše utječe na fragilnu regiju Sandžaka”.
Naglasili su da je, u tom kontekstu, i “revizionistički film” o spašavanju američkih pilota u 2. svjetskom ratu, iako je dobio podršku veleposlanstva SAD-a, “korak unatrag u stabilizaciji regije i u demokratizaciji Srbije”.